کد مطلب:21146 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

خداوند ميفرمايد: هل عفوتم امّن ظلمكم؟ آيا از كساني كه به تو بدي كردهاند گذشت كردهاي؟

لطفاً بگوييد گذشت تا چه حد است؟ اگر زخم زبان و طعنه ميزنند، باز هم بايد گذشت كرد؟ جايي كه حق مظلومي را زير پا ميگذارند بايد گذشت كرد؟

گذشت و بخشش از خطا و لغزش ديگران، يكي از مظاهر بارز و برجسته اخلاق اسلامي است و آثار نيك تربيتي، رواني، اجتماعي و اخروي دارد. به همين جهت قرآن كريم به آن بهاي بسيار ميدهد و پيروانش را بدان تشويق ميكند و ميفرمايد:

خُذِ الْعَفْوَ وَ امُرْ بِالْعُرفِ وَ اَعْرِضْ عَنِ الجاهِلينَ (اعراف / 199)

(به هر حال) با آنها مدارا كن و عذرشان را بپذير و به نيكي دعوت نما و از جاهلان روي بگردان (و با آنان ستيزه مكن)

حضرت علي(ع) ميفرمايد:

الْعَفْوُ تاجُ الْمَكارِمُ

{P- شرح غرر الحكم، ج 7، ص 252. P}

گذشت سرآمد اخلاق نيك است

عفو و گذشت از بزرگترين كمالات انساني است كه گره بسياري از مشكلات را ميگشايد و در ميان مردم، صفا و صميميت و آرامش اجتماعي ايجاد ميكند. حال بايد ديد آيا در همهجا و نسبت به هر كسي بايد عفو و اغماض نمود و براي هميشه شمشير انتقام را غلاف كرد؟ اصولاً حد و مرز عفو چيست و شرايط آن كدام است؟!

عفو و گذشت شرايطي دارد از جمله:

1- امور شخصي نه امور اجتماعي، ديني و حكومتي، يك قاضي عادل مجاز است در امور شخصي خودش گذشت كند، ولي در ارتباط با سارق مسلح، رانتخواري و اختلاس و اجراي حدود و قصاص و... نميتواند كسي را عفو كند و بايد حدود الهي را جاري سازد؛ چون اين نوع گذشتها باعث ميشود كه احكام الهي تعطيل شود.

2- بعد از تسلّط بر دشمن باشد. حضرت علي(ع) ميفرمايد:

اِذا قَدَرْتَ عَلي عَدُوِّكَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْرًا لِلْقُدْرَةِ عَليه

{P - نهج البلاغه، حكمت 85. P}

زماني كه بر دشمن چيره شدي، به شكرانه پيروزي، از او درگذر

زيرا گذشتي كه از روي قدرت باشد، در جامعه اثرش بيشتر ظاهر ميشود. بر خلاف گذشتي كه ناشي از عجز و ناتواني باشد؛ چرا كه اين نوع گذشت در حقيقت نوعي تسليم شدن است، نه عفو نمودن.

3- گذشتها زماني ارزش دارد كه هم در طرف مقابل يعني شخص خطاكار و هم در جامعه اثر مثبت داشته باشد؛ ولي اگر گذشت و بخشش به شكلي و در حدي باشد كه شخص خطاكار جرأت و جسارت بيشتري پيدا كند و روز به روز به فساد آفريني و فتنهانگيزي خود بيفزايد، در چنين شرايطي، عفو و گذشت جايز نيست و بايد

خطاكار را تنبيه و مجازات كرد تا ديگران نيز عبرت گيرند و دست به خيانت و جنايت نزنند. امامان معصوم(ع) از هر دو روش عفو و مجازات مجرم استفاده كردهاند؛ يعني در موارد زيادي از حق خود گذشتند و افراد خطاپيشه را عفو كردند، ولي در مواردي هم انتقام گرفتند. امام حسن(ع) قاتل اميرمؤمنان را نبخشيد و او را گردن زد و امام سجاد(ع) پس از شنيدن خبر كشته شدن قاتلان كربلا، سجده شكر به جاي آورد و از هيچ يك از آنها در نگذشت، چون گذشت از اين نوع افراد، تيغ دادن به دست زنگي مست و پايمال كردن حقوق جامعه است.

عفو و گذشت با اين شرايط در مورد خطاهاي مختلف قابل پياده كردن است؛ چه زخم زبان باشد و چه اشتباهات ديگر و اما در خصوص حق مظلوم بايد گفت، اين جزو مسائل اجتماعي است و انسان بايد از مظلوم دفاع و حق او را احيا نمايد. چنان كه حضرت علي(ع) خطاب به فرزندانش امام حسن و امام حسين(ع) و خطاب به همه شيعيان و پيروان راستينش فرمود:

كُونا لِلظّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً

{P - نهجالبلاغه، نامه 47. P}

پيوسته دشمن ستمكاران و يار و مددكار ستمديدگان باشيد

در پايان يادآور ميشويم كه جمله عربي كه در اول نامه نوشتهايد در قرآن نيست و ثانياً از نظر املايي هم اشتباه است. و بايد مينوشتيد: »هل عفوتم عمّن ظلمكم«